Eric van Kooij, IA Parijs

In de twaalf jaar tussen het barsten van de internetzeepbel begin 2000 en de huidige economische crisis in 2012 is de omvang van de productie in de ICT-sector (het gaat dan met name om elektronica-gerelateerde productie) in Frankrijk meer dan gehalveerd. Een groot deel van de fabricage-activiteiten is naar lagelonenlanden c.q. opkomende economieën vertrokken. De ICT-sector als geheel speelt nog steeds wel een essentiële rol in de Franse economie. In 2008 bedroeg de omzet meer dan € 150 miljard en gaf de sector werk aan zo’n 1,2 miljoen mensen. Belangrijke Franse bedrijven als Alcatel-Lucent gelden als toonaangevend.

Belangrijk in deelsectoren ICT
In 2010 heeft het Ministère de l’économie, des finances et de l’industrie (het ministerie van economie, financiën en industrie) een studie gepubliceerd met een schets van de toekomstige sleuteltechnologieën voor de ICT. De tijdshorizon was 2010 – 2015. De studie liet zien dat het gewicht van de sector in R&D een bedrag vertegenwoordigt van zo’n 0,34% van het BBP. Iets hoger dan het Europees gemiddelde van 0,30%, maar veel lager dan de percentages in landen als Japan, Zuid-Korea en de VS. Toch is Frankrijk in sommige deelsectoren een belangrijke speler. De aanwezigheid van grote bedrijven als STMicroelectronics, Soitec en het Nederlandse NXP, evenals onderzoeksinstituten als CEA-Leti, het LSI, het CNRS LAAS en het INRIA tonen dit aan. En op telecomgebied kent Frankrijk een aantal grote bedrijven, zoals France Télécom, Alcatel-Lucent, Sagem en Thales.

Internet der dingen, M2M en moderne digitale technologie
Frankrijk behoort volgens de toekomststudie ook tot de wereldtop als het gaat om kennis en technologie voor het internet der dingen en Machine–to-Machine (M2M), zowel qua modulemakers (zoals Gemalto) als chipmakers (zoals Violert en WiThings). De mondiale status geldt ook voor moderne digitale technologieën zoals 3D, virtual reality en augmented reality. Hierin zijn bedrijven als Dassault Systems, Thales en Total Immersion actief. Ook de digitalisering van content op het gebied van video en audio via het INA, en van boeken via BNF, is in Frankrijk zeer geavanceerd.

Innovatie stimuleren
Er zijn verschillende beleidsinstrumenten voorhanden om het innovatievermogen van de ICT-sector in Frankrijk op peil te houden en verder te verbeteren. Een combinatie van instrumenten lijkt het meeste effect te genereren. Daarbij wordt met name ingezet op samenwerking in de pôles de compétitivité, met name Cap Digital, Images et Réseaux, Systematic, Advancity en Finances@innovation. Ook ondersteuning van specifieke ICT-gerelateerde projecten op bijvoorbeeld het gebied van serious gaming, RFID en digitalisering wordt nodig geacht, evenals het verder uitrollen van telecom-infrastructuur. Het pakket wordt aangevuld met meer generieke beleidsinstrumenten zoals samenwerking in EU-verband (JTI’s en Eureka), fiscale maatregelen, regelingen voor het innovatieve MKB en ondersteuning van onderzoeksinstellingen.

Fotonica
Fotonica- en optica-onderzoek heeft in Frankrijk een behoorlijke staat van dienst. De twee Franse Nobelprijswinnaars op dit gebied, Alfred Kastler in 1966 en Claude Cohen-Tannoudji in 1997, hebben hieraan bijgedragen. Het onderzoek vindt plaats aan  instituten van het CNRS, universiteiten, ‘grandes écoles’ en publieke onderzoeksinstituten. Het is van hoog niveau. Het bedrijfsleven profiteert van deze onderzoeksactiviteiten. De concentratie van activiteiten in de verschillende regionale pôles de compétitivité draagt ook bij aan het verder versterken van de concurrentiekracht op fotonica- en optica-gebied in Frankrijk.

MKB sterk in fotonica
De Franse optica- en fotonica-sector telt zo’n duizend bedrijven en biedt directe werkgelegenheid aan circa 50.000 mensen. De sector ontwikkelt en maakt toepassingen voor  vliegtuigbouw en ruimtevaart, defensie en veiligheid, de automobielindustrie, medische technologie, de telecom, industriële instrumenten en industriële processen. Sleuteltechnologieën zijn ontwikkeld voor glasvezelnetwerken, toepassingen voor verschillende soorten lasertechnologie, licht, LED, OLED, sensoren en detectoren. Afnemers van fotonica- en opticatechnologieën zijn bedrijven als Alcatel, Dassault, EADS, Essilor, Orange, Peugeot, Renault, Safran, Saint Gobain, Thales en Valeo. De producenten van de fotonica-toepassingen zijn merendeels MKB-bedrijven, met minder dan 250 werknemers. Het ontbreekt in de Franse fotonicasector aan ‘grote’ MKB-ondernemingen.

De omzet van de fotonica-industrie in Frankrijk werd voor 2009 op € 5,4 miljard geschat, zo’n 12% van de Europese productiewaarde en 2,5% van de mondiale markt. Ongeveer 90% van alle Franse fotonicabedrijven exporteert. Die export is goed voor  50% van de totale omzet van de sector.

Clusters
Onderzoeksinstellingen op het gebied van optica- en fotonicatechnologie werken meest in clusterverband samen met de bedrijven in de sector. Deze pôles de compétitivité zijn verspreid over Frankrijk (zie kaart): Opticsvalley en System@tic in Ile de France, in het zuidwesten ALPhA Route des Lasers (Aquitaine) en Elopsys (Limousin), in het zuidoosten Optitec Popsud (Provence-Alpes-Côte d’Azur) en Pôle optique ( Rhône Alpes) en tot slot Rhenaphotonics in de Alsace en Anticipa in Bretagne.

Pôles de compétivité op het gebied van optica en fotonica.

(verklaring diagram: grijs = aantal industriële werknemers; groen = aantal onderzoekers per pôle)

Strategische kansen

In 2010 heeft de branchevereniging Comité National d’Optique et Photonique (CNOP)  samen met een aantal experts onderzoek gedaan onder haar leden om te bepalen welke technologiegebieden strategische kansen bieden voor de toekomst. Uit het rapport is af te leiden dat Franse opticabedrijven sterk zijn in het maken van instrumenten voor grote telescopen. Op basis van onderzoek in lasertechnologie hebben een paar Franse bedrijven technologieën ontwikkeld die de beperkingen van de huidige generatie commerciële medische- en glasvezellasers ondervangen. Voor toepassingen in medische beeldvorming en optische diagnostiek zijn er interessante ontwikkelingen gesignaleerd op het gebied van confocale microscopie en ultrahoge-resolutie niet-lineaire beeldvorming. De komende jaren zal steeds meer fotonicatechnologie worden ontwikkeld voor nanotechnologie-toepassingen, biofotonica, metrologie, industriële thermografie, zonne-PV, life sciences imaging en defensie en veiligheid.

Versterken (internationale) samenwerking

Versterking van internationale samenwerking in Europese projecten is volgens de CNOP belangrijk, evenals strategische acquisitie van buitenlandse bedrijven om lacunes in de Franse fotonicasector op te vullen. In het kader van de grote Franse staatslening ‘Investissements d’avenir’ in 2009 is een call gelanceerd voor zogenaamde ‘Equipements d’Excellence’, de bouw van grote onderzoeksfaciliteiten. Van de 52 projecten die daarbij geselecteerd werden, waren de optica- en fotonicaprojecten goed voor meer dan 86 miljoen euro aan investeringen. Dit was een positief signaal voor de Franse industrie.

Bronnen:

– Fotonica in Frankrijk heeft een stralende toekomst, TWA Parijs, 20 januari 2012;

– Quel avenir pour les grandes industries TIC à l’horizon 2015 ?, G9+ Institut, juni 2009;

– Technologies clés 2015: Technologies de l’information et de la communication, Ministère de l’Industrie, 15 maart 2011;